با آغاز دهه ی هشتاد و تسریع روند خشک شدن دریاچه ی ارومیه، متخصصان حوزه ی محیط زیست این واقعه را یک مسئله ی زیست محیطی بسیار حیاتی عنوان کردند و همین امر سبب واکنشهای مختلف شهروندان استانهای مجاور دریاچهی ارومیه گشت. با توجه به این که واکنشهای مذکور، گروههای مختلفی از مردم را در بر میگرفت و تا امروز نیز تداوم داشته است، از آن تحت عنوان «کنش جمعی خشک شدن دریاچه ی ارومیه» یاد شده است. در این مقاله، با اتکاء به چارچوب مفهومی مناسب و با روش اسنادی تلاش شده این کنش جمعی زیست محیطی مورد مطالعه قرار گیرد. آن چه که بررسی این جنبش را حائز اهمیت کرده و به پیچیدگیهای تحلیلی آن افزوده است، نقش گروههای اجتماعی مختلف موجود در آذربایجان جهت پیش بردن آن میباشد. این امر طوری است که فعالان محیط زیست، هویتطلبان و ملیگرایان قومی و بخشی از مردم عادی جامعه همچون بازاریان و طرفداران تیم فوتبال تراکتورسازی تبریز و ... همگی با استفاده از ابزارها و فضاهای عمومی در دسترس، سعی در رساندن صدای خود و بیان مطالبات خود دارند. نتایج پژوهش نشان می دهد که کنش جمعی خشک شدن دریاچه ارومیه ابتدا با کنش فعالان زیست محیطی مطرح شده و بعد ها توسط گروه های سیاسی قومی- زبانی تصرف شده و تداوم یافته است. به بیان دیگر کنش جمعی قومی تحت لوای بحران زیست محیطی زیست کرده و به حیات خود ادامه می دهد و همین امر به کنش وجهه سیاسی بخشیده و مانع فعالیت سمن ها و نهادهای ذیربط برای مدیریت بحران زیست محیطی دریاچه ارومیه شده است.

جوامع روستایی ارتباط تنگاتنگی با محیط پیرامون خود دارند که بسیاری از ویژگی های آن ها منجر به توسعه کارآفرینی و تقویت اقتصاد روستایی می گردد و بعضی دیگر، توسعه کارآفرینی را با محدودیت مواجه ساخته، پیشرفت اقتصادی را به تأخیر می-اندازند. با توجه به اثرات محدودیت های کالبدی و زیست محیطی بر توسعه کارآفرینی در روستاهای پیرامونی مرز و تالاب بین المللی هامون، هدف پژوهش حاضر، تحلیل اثرات این محدودیت ها در روستاهای بخش قرقری شهرستان هیرمند می باشد. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است که در آن از روش اسنادی برای بررسی سوابق و تبیین مسئله و از روش پیمایشی (با ابزار مصاحبه و تکمیل پرسشنامه) برای جمع آوری داده های مورد نیاز در سطح روستا استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل سرپرستان خانوارهای ساکن در محدوده موردمطالعه می باشد که با توجه به تعداد خانوارهای ساکن در محدوده موردمطالعه و استفاده از فرمول کوکران، تعداد 348 نمونه برای تکمیل پرسشنامه های تحقیق محاسبه گردید. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و تحلیلی، مدل ARAS و نرم افزارهای SPSS، Choice Expert و ArcGIS انجام گردیده است. نتایج مدل ARAS در بررسی شدت محدودیت های کارآفرینی در روستاهای موردمطالعه نشان می دهد که محدودیت های کالبدی در 6/58 درصد از روستاها و محدودیت های زیست محیطی نیز در 9/68 درصد از روستاها در سطح شدید یا بسیار شدید می باشد. همچنین بر اساس نتایج آزمون فریدمن، محدودیت های ناشی از وجود دیوار مرزی با میانگین 487/0 و محدودیت دسترسی به منابع آب با میانگین 393/0 به ترتیب بالاترین محدودیت های کالبدی و زیست محیطی را در بین محدودیت های متنوع در هر بعد به خود اختصاص می دهند.

امروزه شهرها از مشکلات و آسیب­های جدی در زمینه­های مختلف به خصوص چالش­های زیست محیطی رنج می­برند. تمرکز جمعیت در شهرها و عدم تناسب بین رشد خدمات و زیرساخت­های شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه، مناطق شهری را از نظر معیارهای پایداری زیست محیطی و کیفیت زندگی با انواع آسیب­های زیست محیطی مانند آلاینده­های هوا، شنیداری، دیداری، مشکلات دفع فاضلاب و زباله، تأمین آب بهداشتی و غیره مواجه ساخته است. تداوم این گونه آسیب­ها، به ویژه با شکل و کارکردی که در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران دارد، بحران آفرین و هشداری بر ناپایداری زیست محیطی به ویژه در کلان شهرها است؛ بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی و سنجش مؤلفه­های امنیت زیست محیطی در شهر تبریز است زیرا محیط زیست یکی از مهم ترین بخش­ها در فرایند برنامه ریزی توسعه شهری بوده و لذا توجه به آن در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها امری اجتناب ناپذیر است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. جمع­آوری داده­ها به صورت میدانی و پرسشنامه­ای بوده و برای تجزیه وتحلیل داده­ها از آزمون­های تی تک­نمونه ای، رگرسیون گام به گام، سوارا و واریانس یک طرفه استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مقدار میانگین امنیت زیست محیطی با آزمون تی ­تک نمونه­ای: برای شاخص کیفیت خاک 69/2، کیفیت آب 32/2، کیفیت هوا 91/1، مدیریت شهری 67/2، زیرساختی 42/2 و فرهنگ و آگاهی شهروندان 54/2 می­باشد. میزان میانگین امنیت زیست محیطی کل شهر تبریز نیز برابر 43/2 است (پایین تر از حد مبنا 5/2) که نشان می­دهد شهر تبریز از لحاظ امنیت زیست محیطی در وضعیت تنش اکولوژیک قرار دارد.

حسابرسی زیست محیطی به سازمان ها کمک می نماید از سطح واقعی عملکرد زیست محیطی مطلع شده و در صورت پایین تر بودن عملکرد از سطح استانداردهای زیست محیطی اقدام های اصلاحی را انجام دهند. هدف پژوهش حاضر، تبیین و رتبه بندی مؤلفه ها و شاخص های حسابرسی زیست محیطی در شرکت های تولیدی می باشد. روش پژوهش، نظریه داده بنیاد و از طریق مصاحبه با 18 نفر از خبرگان در سال 1403 می باشد. جامعۀ آماری پژوهش که به صورت گزینشی و هدفمند انتخاب شدند شامل حسابداران، مدیران مالی، حسابرسان و اعضای هیئت علمی خبره می باشد. جهت رتبه بندی مؤلفه های حسابرسی زیست محیطی از آزمون فریدمن استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد مؤلفه های حسابرسی زیست محیطی به ترتیب عبارت اند از: مؤلفه گزارشگری پایداری، مؤلفه کنترل و کاهش آلاینده ها، مؤلفه مدیریت پسماند و زیست بوم، مؤلفه الزامات محیطی و فرهنگی و مؤلفه مدیریت منابع طبیعی و انرژی. همچنین، 25 شاخص طبق نظرات خبرگان استخراج گردید. همچنین، با شناسایی و ارزیابی دقیق این مؤلفه ها و شاخص ها، شرکت های تولیدی می توانند نقاط قوت و ضعف خود را درزمینه عملکرد زیست محیطی شناسایی کرده و اقدامات بهبود مناسبی را اتخاذ کنند.

زمینه و هدف: موضوع این پژوهش پیمایشی توصیفی در «بررسی نقش مؤلفه های روانشناختی بر رفتار زیست محیطی کشاورزان دماوند و فیروزکوه» در حوزه مطالعاتی روانشناسی محیط زیست قرار دارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر متغیرهای روانشناختی شامل نگرش و خودپنداره بر رفتار زیست محیطی کشاورزان شهرستان فیروزکوه می باشد. روش بررسی: روش این تحقیق از نظر رویکرد توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل کشاورزان و باغداران شهرستان های فیروزکوه و دماوند بودند که با استفاده از روش نمونه گیری ساده تصادفی با انتساب متناسب و با استفاده از فرمول کوکران، 372 نفر نمونه گیری شدند. در این پژوهش از ضرایب همبستگی پیرسون و آماره رگرسیون چندمتغیره و برآوردهای نرم افزار لیزرل استفاده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که خودپنداره و نگرش زیست محیطی مؤلفه های اصلی سازه روانشناختی بر رفتار زیست محیطی (در ابعاد مدیریت آب، مدیریت خاک، مدیریت تلفیقی آفات) مؤثر هستند. نهایت امر اینکه، توان متغیرهای مستقل مورد استفاده در تبیین واریانس متغیر وابسته (رفتار زیست محیطی)، 31 درصد بوده است. بحث و نتیجه گیری: نتایج پژوهش مؤیدی است بر اینکه بهره گیری از روانشناسی به ما کمک می کند با اصلاح نگرش ها و خودپنداره های زیست محیطی، دغدغه های آینده نگرانه کشاورزان و باغداران منطقه را به بهره گیری درست از منابع و حفظ سهم و حقوق نسل های آینده از منابع آب، خاک، هوا، گیاهان و حیات وحش سوق دهند.

در عصر حاضر، چالش های زیست محیطی، ضرورت کاهش محدودیت های زمانی و مکانی آموزش زیست محیطی در شهرها را افزایش داده است و نیاز به چارچوب های آموزشی مؤثر در این زمینه احساس می شود؛ بنابراین، تحقیق پیش­رو به بررسی این سؤال پرداخته که مدل مفهومی مؤلفه زیست محیطی شهر آموزش دهنده در ایران مبتنی بر تجارب جهانی بر پایه چه معیارها و شاخص هایی است، در ادامه، پژوهش حاضر با هدف آینده پژوهی مؤلفه زیست محیطی در شهرهای آموزش دهنده مبتنی بر تجارب جهانی، به بررسی معیارها و شاخص های مؤثر در این زمینه پرداخته است. این تحقیق با فلسفه تفسیرگرایانه، رویکرد استقرایی و راهبرد کاربردی، به روش توصیفی-تحلیل محتوا و با بهره گیری از داده های ترکیبی (کیفی-کمی) انجام شده است. جامعه آماری شامل 30 نفر از متخصصان شهرسازی بوده­اند که به روش در دسترس انتخاب شده اند. داده ها نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی و با ابزار اسناد و مدارک و پرسشنامه خبرگان گردآوری شده است. یافته­های پژوهش، مبتنی بر تحلیل محتوای 10 تجربه موفق جهانی و با استفاده از آزمون فریدمن و معادلات ساختاری، نشان داد که 6 معیار آگاهی ها، نگرش ها، سیاست ها، مهارت ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی زیست محیطی، به ترتیب با وزن های 3.71، 3.54، 3.48، 3.45، 3.42 و 3.40، بر توسعه زیست محیطی و ابعاد آن شامل حفاظت از زیست بوم های آبی، استفاده بهینه از منابع طبیعی و انرژی ها، حفاظت از محیط زیست، توسعه سبز شهری، ارتقای سلامت و بهداشت عمومی، حفظ تنوع زیستی و مدیریت پسماند به ترتیب با 29.66، 28.11، 27.44، 23.33، 18.94، 17.36 و 6.70 واحد تأثیرگذار بوده است. نتایج آشکار کرد که اتخاذ رویکردی جامع با بهره­گیری از ظرفیت شهر به عنوان بستری برای آموزش زیست محیطی، با تمرکز بر ارتقای آگاهی، مهارت، نگرش و رفتارهای زیست محیطی و همچنین تقویت تعاملات اجتماعی و اصلاح سیاست ها، می تواند زمینه آموزش محیط زیست و دستیابی به توسعه زیست محیطی را فراهم سازد.

رشد سریع شهرنشینی و افزایش فشارهای زیست محیطی در کلان شهرهای ایران، ضرورت حرکت به سوی شهرهای هوشمند با رویکرد توسعه پایدار را دوچندان کرده است. کلان شهر تبریز به عنوان یکی از قطب های صنعتی و اقتصادی کشور، در دهه های اخیر با چالش هایی نظیر آلودگی هوا، ضعف در مدیریت منابع، و ناکارآمدی ساختارهای محیط زیستی مواجه بوده است. این پژوهش با هدف تحلیل ساختاری مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه زیست محیطی شهر هوشمند در تبریز انجام گرفت. روش تحقیق کمی و مبتنی بر مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی (Smart PLS) بود. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان حوزه شهرسازی، محیط زیست، فناوری و مدیریت شهری بود که با استفاده از فرمول کوکران، از جامعه نامحدود تعداد 200 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. داده های پژوهش از طریق پرسش نامه محقق ساخته گردآوری شد و با استفاده از نرم افزارهای Smart PLS و SPSS تحلیل گردید. یافته ها نشان داد که مؤلفه های «مدیریت پسماند هوشمند» با ضریب مسیر بتا برابر با 34 صدم، «زیرساخت فناورانه» با 31 صدم، «خدمات دیجیتال شهری» با 30 صدم و «اقتصاد هوشمند» با 26 صدم بیشترین اثر مستقیم را بر توسعه زیست محیطی شهر هوشمند دارند. ضریب تعیین مدل نهایی برابر با 71 صدم و شاخص برازش کلی GOF برابر با 50 صدم به دست آمد که نشان دهنده برازش بسیار مطلوب مدل است. همچنین بیشترین ضریب تعیین برای مؤلفه «خدمات دیجیتال» با مقدار 76 صدم ثبت شد. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که تحقق توسعه زیست محیطی در تبریز وابسته به تقویت هم زمان ظرفیت های فناورانه، بهبود نظام مدیریت محیطی، و ارتقای یکپارچگی داده محور در سیستم مدیریت شهری است.

با وقوع انقلاب صنعتی و تغییر روابط انسان با طبیعت، معضلات محیط زیستی عدیده ای فرا روی انسان قرار گرفت. با توجه به گستردگی این مسائل، به بعد زیبایی شناسی محیط زیست در مقایسه با سایر ابعاد اهمیت کمتری داده شده است. هدف این مطالعه تحلیل مؤلفه های مؤثر بر نگرش زیبایی شناسی محیط زیستی در بین روستاییان شهرستان میاندوآب بود. این تحقیق از نوع علّی رابطه ای است که با استفاده از فن پیمایش انجام گرفت. جامعه ی آماری روستاییان شهرستان میاندوآب (121149N=) بود که تعداد 136 نفر از آن ها با بهره گیری از آماره ی کوکران و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بود که روایی آن توسط تعدادی از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن هم با استفاده از یک پیش آزمون و آزمون آلفای کرونباخ، محاسبه شد (94/0≥ ≥ 63/0). یافته ها حاکی از وجود رابطه ی معنی داری میان "نگرش زیبایی شناسی زیست محیطی" با متغیرهای "دانش زیبایی شناسی"، "معنویت و اخلاق" و "محیط" بود. نتایج حاصل از تحلیل مسیر هم نشان داد که دانش زیست محیطی دارای بیشترین توانایی برای پیش بینی نگرش زیبایی شناسی محیط زیستی است (632/0 = ). در این راستا، متغیرهای مستقل پژوهش قادر به تبیین 6/59 درصد واریانس نگرش زیبایی شناسی محیط زیستی بودند. در پایان بر اساس یافته های پژوهش، پیشنهادهای کاربردی ارائه شده است.

شیوه زندگی و مجموعه رفتارهای انسانی از آن جهت که در طبیعت شکل می گیرند، زیست-محیطی محسوب می شوند. معماری و توسعه شهری به عنوان رفتار و کنش انسانی و تأثیراتی که در زیست گاه انسانی دارند، رابطه متقابل با سبک زندگی داشته و اثرات زیست-محیطی دارد. یکی از راه های کاهش آسیب های زیست محیطی معماری و توسعه شهری، تصویب طرح ها و ضوابط زیست محیطی توسط شورای عالی شهرسازی و معماری است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر ارزیابی معیارهای زیست محیطی سبک زندگی اسلامی در مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری است. روش تحقیق، تحلیل محتوای جهت دار و کیفی است که طی آن، معیارهای اصلی زیست محیطی با استفاده از منابع اسلامی استخراج و به عنوان چارچوب مفهومی برای تحلیل محتوای مصوبات این شورا به کار گرفته شد. برای این منظور به تحلیل محتوای مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری انتشار یافته توسط انتشارات دانشگاه تهران در سه عنوان کتاب؛ الف) از سال تأسیس تا 1395، ب) مصوبات سال 1395 و 1396 و ج) مصوبات 1397 و 1398 پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که 44 درصد از مجموع 412 مصوبه بررسی شده، حاوی ارجاع مستقیم یا ضمنی به ارزش های زیست محیطی هستند. مقایسه نسبت تعداد مصوبات کل به مصوبات مرتبط با زیست محیط در هر کتاب نیز حاکی از افزایش رو به رشد مسائل زیست محیطی در مصوبات بوده است. با وجود این توجه رسمی، اجرای عملی این مفاد با چالش هایی مواجه است که نشان دهنده فاصله میان سیاست گذاری و اجرا است. لذا حسن ختام این پژوهش طرح این چالش است که چه حلقه ی مفقوده ای بین مصوبات زیست محیطی شورای عالی شهرسازی و معماری و فرآیند اجرای این مصوبات وجود دارد که با وجود توجه به محیط-زیست در اکثر مصوبات، شاهد تخریب آن در عمل و فرآیند اجرا بوده ایم.

مطالعه شیوه های تجلی فرم کالبدی منجر به پشتیبانی از میزان زیست پذیری شهری و کیفیت زندگی که در نهایت منجر به دست یابی به شکل پایدارتر شهر خواهد شد، از ضروریات مربوط به مباحث شهر زیست پذیر است. این پژوهش در نظر دارد، تا با تحلیلی تطبیقی بر روی سه منطقه متفاوت از شهر تهران، اثرات شکل شهر بر مؤلفه های محیطی زیست پذیری را به شکلی ویژه مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش شامل دو بخش پیمایشی-اکتشافی و تحلیل لایه های اطلاعاتی مکانی و تجزیه وتحلیل داده ها نیز به دو صورت کمی، آمار توصیفی و کیفی، تحلیل مقایسه ای با استفاده از چک لیست است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، برخلاف آنچه در ایده شکل شهر پایدار مطرح می شود، فشردگی، رابطه ای معکوس با زیست پذیری در شهر ایرانی دارد. به عبارت دیگر تراکم، دارای آستانه اشباع است و اگر از این آستانه عبور کند، کیفیات زندگی در شهر شروع به تنزل نموده و میزان زیست پذیری کاهش می یابد.